ทองในสมัยอยุธยามีแหล่งที่มาจากไหน?

อยุธยาเป็นหนึ่งในอาณาจักรที่มีความมั่งคั่งอย่างมหาศาล และทองคำก็เป็นส่วนหนึ่งที่สำคัญที่สะท้อนถึงความมั่งคั่งนี้ จากการค้นพบเครื่องทองในกรุวัดราชบูรณะและวัดพระรามในช่วงปี พ.ศ. 2500–2501 ทำให้เราทราบว่า ทองคำเป็นที่นิยมใช้ในอยุธยามาตั้งแต่สมัยอยุธยาตอนต้น แต่แหล่งที่มาของทองคำเหล่านี้กลับเป็นที่ถกเถียงกัน เนื่องจากในยุคนั้นยังไม่มีหลักฐานการขุดแร่ทองคำในประเทศไทยโดยตรง ดังนั้น จึงมีความเป็นไปได้ที่ทองคำของอยุธยาอาจมาจากแหล่งภายนอก บทความนี้จะอธิบายถึงที่มาของทองคำในสมัยอยุธยา โดยเน้นสามช่องทางหลักที่นำทองคำเข้าสู่อาณาจักร ได้แก่ ส่วยบรรณาการ สินสงคราม และการค้าขายกับต่างชาติ

ส่วยบรรณาการ: หนึ่งในเส้นทางทองคำสำคัญของอยุธยา

หนึ่งในแหล่งที่มาของทองคำในสมัยอยุธยาคือส่วยบรรณาการที่ได้รับจากหัวเมืองประเทศราช ซึ่งเป็นรูปแบบหนึ่งของการแสดงความยอมรับในอำนาจของอยุธยา โดยมีการส่งทองคำเป็นส่วยเพื่อแสดงถึงความจงรักภักดีต่อกษัตริย์ ในบันทึกของพ่อค้าชาวฮอลันดา โยสต์ เซาเต็น (Joost Schouten) ที่เข้ามาทำการค้าในอยุธยาในรัชสมัยของสมเด็จพระเจ้าทรงธรรมถึงสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง ได้ระบุถึงการได้รับส่วยทองคำจากหัวเมืองประเทศราชว่า เป็นการแสดงถึงอำนาจและความมั่งคั่งของกษัตริย์อยุธยา

ตามบันทึกของเซาเต็น การที่กษัตริย์อยุธยามีทองคำมากมาย ทำให้ได้รับสมญานามว่า “พระเจ้าแผ่นดินที่มั่งคั่งพระองค์หนึ่งทางแถบอินเดีย” ซึ่งบ่งบอกว่าทองคำไม่เพียงแต่มีความสำคัญในเชิงเศรษฐกิจ แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ที่แสดงถึงอำนาจทางการเมืองอีกด้วย การรับส่วยทองคำจึงเป็นช่องทางหนึ่งที่สำคัญที่ทำให้ทองคำไหลเข้าสู่อาณาจักรอยุธยาอย่างต่อเนื่อง

สินสงคราม: การได้มาของทองคำจากการทำศึก

แม้ว่าจะไม่มีหลักฐานทางเอกสารที่ยืนยันอย่างชัดเจนเกี่ยวกับการได้รับทองคำจากการทำศึกสงคราม แต่เชื่อกันว่าทองคำเป็นหนึ่งในสินทรัพย์มีค่าที่อยุธยาได้รับจากการรบกับเมืองต่างๆ โดยเมื่ออยุธยาได้รับชัยชนะจากการทำศึก สินสงครามซึ่งรวมถึงทองคำ มักจะถูกนำกลับมายังอาณาจักร ทรัพย์สินเหล่านี้ถูกเก็บรวบรวมไว้เป็นทรัพย์ส่วนกลางของรัฐ และถูกนำไปใช้ในราชสำนัก

ตัวอย่างของการรับสินสงคราม เช่น การเก็บริบทรัพย์สินจากเมืองที่แพ้สงคราม อาจรวมถึงทองคำ อัญมณี และสิ่งของมีค่าอื่น ๆ เมื่ออยุธยาตกเป็นฝ่ายพ่ายแพ้ในบางครั้ง ทองคำและทรัพย์สินมีค่าก็จะถูกยึดไปยังบ้านเมืองอื่น การรับและสูญเสียทองคำในบริบทของสงครามจึงเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นในช่วงเวลาของการขยายอาณาจักรและรักษาอำนาจของอยุธยา

การค้าขาย: แหล่งทองคำจากการแลกเปลี่ยนกับต่างชาติ

การค้าขายระหว่างอยุธยาและต่างชาติเป็นอีกหนึ่งช่องทางสำคัญที่นำทองคำเข้าสู่อาณาจักร ในบันทึกของโยสต์ เซาเต็น ได้กล่าวถึงการที่พ่อค้าต่างชาติมักนำทองคำเข้ามายังอยุธยา ภายใต้การควบคุมของพระคลังสินค้า โดยมีพ่อค้าจากหลายประเทศที่เข้ามาค้าขายกับอยุธยา เช่น ชาวเปอร์เซีย ชาวจีน ชาวญี่ปุ่น รวมถึงชาวยุโรป โดยเฉพาะชาวสเปนที่ครอบครองมะนิลาในช่วงนั้น

อาลักษณ์ในคณะทูตเปอร์เซียที่เข้ามายังอยุธยาในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์ได้ระบุถึงการนำทองคำจากแหล่งทองคำต่าง ๆ ในภูมิภาคเข้ามาค้าขาย เช่น ศรีลังกา คาบสมุทรมลายู และหมู่เกาะอันดามัน โดยมีช่างทองชาวจีนที่อาศัยอยู่ในเกาะมะนิลาของสเปนเป็นผู้ผลิตและส่งออกทองคำเข้าสู่อาณาจักรอยุธยา

แหล่งทองคำจากภูมิภาคใกล้เคียง: ล้านช้างและกัมพูชา

นอกจากแหล่งทองคำจากการค้าขายกับต่างชาติแล้ว ภูมิภาคอุษาคเนย์เองก็มีแหล่งทองคำที่สำคัญ เช่น ล้านช้างและกัมพูชา จากบันทึกของอาลักษณ์ชาวยุโรป แกมป์เฟอร์ (Engelbert Kaempfer) ได้ระบุว่า พ่อค้าลาวจากล้านช้างได้นำทองคำ ทับทิม และมุกดาหารที่ขุดได้จากเหมืองของตนมาขายให้แก่อยุธยา ล้านนา และกัมพูชา ซึ่งทำให้ทองคำไหลเวียนในตลาดของภูมิภาคอย่างต่อเนื่อง

การค้าขายอัญมณีและทองคำในภูมิภาคนี้เป็นอีกหนึ่งเส้นทางสำคัญที่นำทองคำเข้าสู่อยุธยา แสดงให้เห็นว่าแหล่งทองคำในภูมิภาคใกล้เคียงก็เป็นส่วนหนึ่งของระบบเศรษฐกิจที่เชื่อมโยงกัน โดยอยุธยาทำหน้าที่เป็นศูนย์กลางทางการค้าในยุคสมัยนั้น

สรุป: แหล่งที่มาของทองคำในสมัยอยุธยา

จากหลักฐานทางประวัติศาสตร์ เราสามารถสรุปได้ว่าทองคำในสมัยอยุธยามาจากหลากหลายแหล่ง ทั้งจากการรับส่วยบรรณาการจากหัวเมืองประเทศราช การได้รับจากสินสงคราม และการค้าขายกับต่างชาติ รวมถึงแหล่งทองคำในภูมิภาคอุษาคเนย์ เช่น ล้านช้างและกัมพูชา การที่อยุธยาได้รับทองคำจากหลากหลายช่องทางนี้ ทำให้อาณาจักรอยุธยากลายเป็นศูนย์กลางที่มั่งคั่งและทรงอิทธิพลในภูมิภาค